Πέμπτη 27 Δεκεμβρίου 2012

Ἡ ψυχολογία τῆς μετανοίας. Μέρος Β'. Ἰλαρίωνος Φέλεα Ρουμάνου ἱερομάρτυρος (+1940).



Ἡ ψυχολογία τῆς μετανοίας
Ἰλαρίωνος Φέλεα Ρουμάνου ἱερομάρτυρος (+1940)
Μέρος Β'


Δέν εἶναι εὔκολο πρᾶγμα νά πείθεις τούς ἀνθρώπους νά ὁμολογήσουν ὅτι εἶναι ἁμαρτωλοί. Κι ἄν γίνει αὐτό εἶναι ἀκόμη πιό δύσκολο νά τούς βοηθήσης νά μήν ἁμαρτήσουν πλέον. Ἡ ἔννοια τῆς ἁμαρτίας γίνεται ὅλο καί πιό ἀπρόσιτη καί ἡ ἠθική συνείδηση πολλῶν ἀνθρώπων εἶναι κοιμισμένη.
Ἡ πίστη καί τό ἠθικό συναίσθημα ἀντιμετωπίζονται ἀπό πολλές ψυχές μέ ἀμφιβολίες, ἀδιαφορία, σκεπτικισμό, ἀτομικισμό καί ἀθεϊσμό.
Τό πρῶτο ἀποτέλεσμα τῆς ἀπιστίας εἶναι ἡ κατάπτωση τοῦ ἠθικοῦ φραγμοῦ. Μία πτώση σέ θρησκευτικό ἐπίπεδο ἀκολουθεῖται ἀπό μία ὑποβάθμιση τῶν ἠθῶν κι ἀπό ἕνα πλῆθος ἀλληλοσυγκρουόμενων συναισθημάτων, τά ὁποῖα ἀποσταθεροποιοῦν τήν ψυχή.
Ἡ ἐσωτερική ἁρμονία ὑποκύπτει μπροστά στήν δυσαρμονία, ἡ ἡσυχία μπροστά στήν ἀνησυχία, ἡ χαρά μπροστά στόν πόνο.κτλ. Ἕνα πλῆθος μαρτυριῶν μᾶς βοηθοῦν νά καταλάβουμε ὅτι ἡ ψυχική ἡσυχία τῶν ἀπίστων καί ἁμαρτωλῶν δέν εἶναι καθόλου πραγματική, ἀλλά φαινομενική. Στό βάθος τῆς ψυχῆς τους ὑπάρχει εἴτε ταραχή, εἴτε θλίψη, εἴτε τύψη.
Αὐτή ἡ κατάσταση κρίσης, μπερδέματος καί ἐσωτερικοῦ σκότους εἶναι μία ἀρρώστια, μία ὄντως ἀνώμαλη κατάσταση. Αὐτή ἐγείρει μέσα στόν ἄνθρωπο τήν ἐπιθυμία ἀπελευθέρωσης καί καθάρσης. Ὄντας κάτω ἀπό τήν ἐξουσία της, ὁ ἄνθρωπος σκέφτεται, ψάχνει ἀπαντήσεις, ξέφωτα, καθησυχαστική ἀσφάλεια, πρός τήν ὁποία τόν προτρέπει ἡ μυστική ἐπιθυμία τῆς καρδιᾶς, γιά νά ἐξηγήσει καί νά ἀντέξει τήν ἀθλιότητα τῆς ζωῆς του.
Ἡ ψυχρή λογική μερικές φορές μπορεῖ νά δώσει στόν ἄνθρωπο τήν ψευδαίσθηση μιᾶς ἀθεϊστικῆς καί ἀντιθρησκευτικῆς πεποίθησης. Ἀλλά αὐτή δυσαρεστεῖ καί δέν ἱκανοποιεῖ τήν οὐράνια δίψα τῆς ψυχῆς. Πόσες φορές οἱ θρησκευτικά ἀναίσθητοι καί ἄπιστοι κραυγάζουν μ᾿ ἕναν τρόπο ἤ μέ τόν ἄλλο τόν πόθο γιά ἡσυχία καί ἀγνότητα τῆς ψυχῆς; Πόσοι πνευματικοί ἄρα δέν ἔχουν δεχτεῖ ἤ δέχονται ἀκόμα μπροστά στό Ἱερό Βῆμα καί στήν ὥρα τῆς ἐξομολόγησης ἁμαρτωλούς, οἱ ὁποῖοι ἀναφωνοῦν καί προσεύχονται, νικημένοι ἀπό τήν ἀδυναμία τους: «Πάτερ, δώσε μου τήν ἡσυχία τῆς ψυχῆς!
Ἕνας στοχαστής, ὁ J.J. Rousseau, ὁμολογοῦσε, δυσαρεστημένος ἀπό τήν ἀθεϊστική φιλοσοφία: «αὐτή δέν μ᾿ ἔπεισε, ἀλλά μέ στενοχώρησε. Τά ἐπιχειρήματά της μοῦ θόλωσαν τό μυαλό, χωρίς ποτέ νά μπορέσουν νά με πείσουν (Reveries, στό H. Delacroix, La religion et la foi, σ. 324).
Ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἕνα μυστήριο, ἕνα αἴνιγμα τό ὁποῖο δέν μπορεῖ νά ἀποκρυπτογραφηθεῖ μέ τούς κανόνες τῆς κοινῆς λογικῆς. Οἱ προϋποθέσεις τῶν λογικῶν συλλογισμῶν ἔχουν στήν ζωή τῶν ἀνθρώπων ἕνα πολύ σημαντικό ρόλο, ἀλλά δέν εἶναι ἐπαρκεῖς γιά νά εἰρηνεύσουν καί νά ἡσυχάσουν τίς ψυχές. Αὐτές ἀπαιτοῦν καί τήν ἔγκριση τῆς καρδιᾶς, ἐπειδή οἱ συναισθηματικοί λόγοι ἱκανοποιοῦν πιό πολύ ἀπό τούς γνωστικούς. Ἡ καρδιά εἶναι ἡ πηγή τῆς ἀγάπης καί τό πνεῦμα τοῦ νοῦ, ἄν μπορούσαμε νά τό ποῦμε ἔτσι. Ὅταν ἡ καρδιά ἰσχυρίζεται ὅλα τά δικαιώματα της, ὁ ἄνθρωπος διανύει μία πορεία βαθειᾶς ἠθικῆς καί διανοητικῆς μεταβολῆς.
Τί σημαίνουν ὅλες αὐτές οἱ διαπιστώσεις καί οἱ ἰσχυρισμοί; Σημαίνουν ὅτι στήν θρησκευτική πίστη καί στήν ἠθική ζωή δημιουργοῦνται ἐμπειρίες οἱ ὁποῖες ἐπαναστατοῦν καί ἀναμορφώνουν τήν ψυχή, γίνονται ἀνανήψεις καί ἀναδιπλώσεις, θάνατος καί ἀναγέννηση. Αὐτές οἱ ἐμπειρίες ὀνομάζονται θεολογικά καί ψυχολογικά μετατροπές ἤ μεταβολές.
Ἡ ἁμαρτία γεννᾶ στόν ἄνθρωπο τήν θλίψη, ἀντιθέσεις, ἠθική διαταραχή καί τήν ἀνάγκη μιᾶς ἐπιλογῆς μεταξύ ζωῆς καί τοῦ μηδενός, τῶν Ἱεροσολύμων καί τῆς Βαβυλῶνος, τοῦ Θεοῦ καί τοῦ διαβόλου. Δύο ἑαυτοί, δύο καρδιές, δύο θελήσεις, οἱ ὁποῖες βρίσκονται σέ μιά δεινή μάχη, πού ἔχει σκοπό τήν ἀποκατάσταση τῆς ψυχικῆς ἑνότητας.
Ἡ κανονική ἐξέλιξη ἑνός χαρακτήρα ἔγκειται στήν ἑνοποίηση τῆς ἐσωτερικῆς του ζωῆς, στήν ἑνοποίηση τοῦ πραγματικοῦ ἐγώ καί τοῦ ἰδανικοῦ «Ἐγώ». Εἶναι κλασική ἡ διαδικασία αὐτῆς τῆς ψυχικῆς ἑνοποίησης στήν περίπτωση τοῦ ἱεροῦ Αὐγουστίνου, μέ τόν πόλεμο τῶν δύο διηρημένων θελήσεων, διαδικασία ἡ ὁποία συναντιέται στίς ψυχές ὅλων τῶν μετανοημένων, σ᾿ ἕνα μεγαλύτερο ἤ μικρότερο βαθμό. «Ἡ νέα θέληση ἡ ὁποία εἶχε ἀρχίζει νά ὑπάρχει μέσα μου … δέν μποροῦσε νά νικήσει τήν ἄλλη, πολύ πιό παλαιά καί πιό ἰσχυρή. Οἱ δύο θελήσεις μου πολεμοῦσαν μεταξύ τους καί ὁ διχασμός τους μοῦ κατασπάραζε τήν ψυχή.
Τώρα καταλάβαινα διά τῆς δικῆς μου ἐμπειρίας ἐκεῖνο πού τό εἶχα διαβάσει ὅτι τά πάθη τοῦ σώματος εἶναι ἐνάντια τοῦ Πνεύματος καί ἡ θέληση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ἀντίθετη μέ τήν τοῦ σώματος . «ἡ γὰρ σὰρξ ἐπιθυμεῖ κατὰ τοῦ πνεύματος, τὸ δὲ πνεῦμα κατὰ τῆς σαρκός» (Γαλ. 5,17).
Οἱ σκέψεις πού τίς ἀνύψωνα πρός Σέ ἦταν σάν τούς κόπους ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι θέλουν νά ξυπνήσουν καί βυθίζονται ξανά στόν ὕπνο πού τούς αἰχμαλωτλιζει … Δέν ἤξερα πῶς ν᾿ ἀπαντήσω στήν πρόσκλησή Σου. Ἔγειρε, ὁ καθεύδων, καὶ ἀνάστα ἐκ τῶν νεκρῶν, καὶ ἐπιφαύσει σοι ὁ Χριστός (Ἐφεσ. 5, 14). Ἀργοῦσα νά πλησιάσω στόν θάνατο γιά νά ἐπανέλθω στήν ζωή. Τό ριζωμένο μέσα μου κακό μ᾿ ἐξουσίαζε περισσότερο ἀπό τό καλό, πού ἐλάχιστο ἦταν μέσα μου. Ὅσο κι ἄν ἔβλεπα πλησιάζοντας τήν κρίσιμη στιγμή, ὅτι ἔπρεπε νά γίνω καινή κτίση, τόσο αὐτή ἡ στιγμή μέ ἐφόβιζε. (Ἐξομολογήσεις, Confessiones, VIII, κεφ. 5, 7 καί 11)
Αὐτή ἡ εἰκόνα τῆς διαιρημένης ἀπό ἀμφιταλαντεύσεις ψυχῆς εἶναι τέλειας ψυχολογικῆς ἀκρίβειας. Ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά ζεῖ δύο ταὐτόχρονες ζωές. Ψάχνει συνεχῶς γιά μία νέα ἐσωτερική ἑνότητα. Καί ὅσο αὐξάνει ἡ θλίψη καί ἡ τύψη γιά ἁμαρτίες, τόσο αὐτή ἡ ἑνότητα πρέπει νά πραγματοποιηθεῖ.
Ἡ νέα ζωή ἀρχίζει μέ τόν θάνατο τοῦ παλαιοῦ ἐγώ, ὅταν δηλαδή οἱ καινούργιες ἰδέες ὡριμάζουν στήν σκιά καί ὕστερα λάμπουν στό φῶς τῆς συνείδησης. Τήν διάσπαση τοῦ ἐσωτερικοῦ ἀνθρώπου ἀκολουθεῖ ἡ συναρμολόγηση τῶν δυνάμεων τῆς ψυχῆς μέ τήν ἐξομολόγηση. Ὕστερα ἔρχεται ἡ σταθεροποίηση καί ἡ ἐμφάνιση ἑνός καινούργιου τρόπου ζωῆς. Αὐτό τό ψυχικό φαινόμενο ὀνομάζεται ἀνακαίνιση τῆς ψυχῆς. Εἶναι δηλαδή ἡ ἐπιστροφή διά τῆς ἐσωτερικῆς ἐπανάστασης στήν ὑπηρεσία ἑνός ἰδανικοῦ χριστιανικῆς τελειότητας, πού εἶναι ἡ ἕνωση μέ τόν Θεό.
Σ᾿ αὐτό τό ἔργο ἐνεργεῖ καί ἕνας μυστήριος δάκτυλος τοῦ Θεοῦ πού εἶναι ἡ πατρική του ἐπέμβαση στήν ἐπιστροφή αὐτή. Ἡ Θεία Χάρη γκρεμίζει ἀργά ἐνίοτε καί ξαφνικά τό παλαιό ἐγώ μας, καθώς ἕνα σπίτι γκρεμίζεται τοῦβλο μέ τοῦβλο ἤ ξαφνικά μέ κάποιο δυναμίτη. Πολύ σπουδαία εἶναι ἡ στιγμή ὅταν φτάνει ὁ ἄνθρωπος στήν πεποίθηση τῆς ἁμαρτίας καί στήν ἀναγκαιότητα τῆς θείας Χάριτος.
Ἡ ἁμαρτία τυραννᾶ τήν ψυχή, ὅπως ἕνας φυσικός πόνος βασανίζει τό σῶμα. Προκαλεῖ μέσα μας τήν ἐπιθυμία καί τήν ἀναγκαιότητα τῆς σωτηρίας καί δέν ἡσυχάζει μέχρι νά ἀποκτήσει ἡ ψυχή τήν ἐμπειρία καί τήν βεβαιότητα μιᾶς ἄνωθεν βοήθειας, πού τῆς ἔχει δοθεῖ. Ἡ ψυχική ἀνακαίνηση ἀποβλέπει στήν ἀπαλλαγή ἀπό τήν ἁμαρτία, ὅπως καί ἡ μετάνοια.
Στήν ἀνακαίνιση ἑνώνονται ὁ νοῦς μέ τήν καρδιά, ἀναδύεται μία καινούργια πίστη, γεννιέται μία νέα ζωή. Τά παλαιά ἔχουν περάσει καί ὅλοι οἱ λογισμοί καί οἱ αἰσθήσεις τοῦ ἀνθρώπου ἀποκαλύφθηκαν καί εἶναι ἄδολοι καί ἀγνοί.
Ἡ ἀνακαίνιση εἶναι ἡ συντριβή τῆς ὑπερηφάνειας καί τό τέλος τῆς ἐσωτερικής ἀναρχίας. Εἶναι μία ἀναγέννηση μέσα στήν χαρά τῆς ἐλευθερίας, μία μεταμόρφωση τῆς ψυχῆς, μία ἐπιστροφή στό σπίτι.
Ὅπως τά πάθη ἀλλάζουν τήν εὐαισθησία καί ἡ ἀγριότητα τῶν ἐνστίκτων θανατώνει τήν τρυφερότητα τῶν συναισθημάτων, ἔτσι καί ἡ μεταμόρφωση τῆς ψυχῆς ἀλλάζει τήν οὐσία τῆς ζωῆς, ξεσκεπάζει τό κακό καί διοργανώνει τήν πνευματική ζωή σύμφωνα μέ μία νέα ἀρχή καί χριστιανική διδασκαλία.
Ἡ ἀνακαίνιση τῆς ψυχῆς βγάζει τίς ψυχές ἀπό τήν φαυλότητα τοῦ κακοῦ καί δίνει ἕνα θρησκευτικό χαρακτῆρα. Ἡ ἀνακαίνιση εἶναι ἕνας θρίαμβος ἐπάνω στήν πεσμένη ἀνθρώπινη φύση, εἶναι μία ἐσωτερική ἐλευθερία, ἕνας καινός οὐρανός καί μία καινή γῆ. Ἡ ζωή διά τῆς μετάνοιας λαμβάνει μία νέα ἀξία. Ἡ πίστη διά τῆς μετανοίας, αὐξάνεται καί φωταγωγεῖται διανοητικά καί ἠθικά.
Ὁ νεοφώτιστος διά τῆς μετανοίας εἶναι ἕνας ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος ἐπιστρέφει στήν χριστιανική ζωή. Ἡ διάνοιά του, ἡ θέληση καί τά αἰσθήματα του πνευματικά ἐνισχύονται καί ἐμποτίζονται μέ τήν εὐαγγελική Θεία Χάρη. Ἡ ἠθική φυσιογνωμία τοῦ νεοφωτίστου ἀλλάζει οὐσιαστικά καί διαποτίζεται ἀπό τά νάματα τῆς ζωῆς τοῦ Εὐαγγελίου. Τώρα καταλαβαίνει ἀλήθειες, οἱ ὁποῖες μέχρι τότε τοῦ ἦταν ἀκατάληπτες, εἶναι ἱκανός γιά ἀνώτερους κόπους πού δέν κατέβαλλε πρίν μετανοήσει. Βλέπει τόν κόσμο σάν νά εἶναι ντυμένος μέ τήν αἴγλη μιᾶς πρωτοφανοῦς ὀμορφιᾶς.
Ἡ πρώτη μέριμνά του εἶναι ἡ ἀπελευθέρωσή του ἀπό τά δεσμά τῶν ἁμαρτιῶν καί τῶν παθῶν του. Ἡ αἰτία τῆς μετάνοιας εἶναι ἡ ἁμαρτία. Ἄν δέν ὑπῆρχε ἡ ἁμαρτία, δέν θά χρειαζόταν ἡ μετάνοια. Τό κακό θολώνει τήν ἡσυχία τῆς ψυχῆς. Ὁ πόνος τῆς ἁμαρτίας ἀνησυχεῖ καί βασανίζει τήν ψυχή σάν νά εἶναι ἕνας τροχός.
Αὐτή ἀπαιτεῖ τήν ἐξομολόγηση τοῦ κακοῦ, τήν ἐνεργητική καί ἀπόλυτη. Ἔτσι ἡ οὐσία τῆς μεταμόρφωσής του εἶναι μία ἐξομολόγηση. Θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι ἡ ἐπιστροφή στόν Θεό εἶναι μία μετάνοια καί ἡ μετάνοια εἶναι μία ἐπιστροφή στόν Θεό, διότι ὅποιος μετανοιώνει, καλεῖται νά ἐπιστρέψει στόν Χριστό καί ν᾿ ἀλλάξει τήν ζωή του.
Ὅμως ἡ ἀνακαίνιση τῆς ψυχῆς, σάν ψυχικό φαινόμενο δέν μπορεῖ νά ταυτιστεῖ μέ τήν μετάνοια ὡς Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας καί εὐαγγελική ἀρετή. Ἀπό τήν ἀρχή ὁ ὅρος ἐπιστροφή στόν Θεό ἔχει μιά πιό περιορισμένη ἔννοια ἀπό τήν μετάνοια. Ἡ ἐπιστροφή ἀρχίζει μέ τήν μετάνοια, ἀλλά δέν τήν περιέχει.
Κάθε μετάνοια θά ἦταν καλό νά εἶναι πρῶτα μία ἐπιστροφή καί κάθε μετανοημένος νά γυρίσει στό σπίτι του σάν ἕνας νέος ἄνθρωπος. Μόνο ἔτσι αὐτό τό ἱερό Μυστήριο μπορεῖ νά καρποφορήσει ὁλοκληρωτικά στήν ζωή του.
Ὁ προτεσταντισμός καί οἱ προερχόμενες ἀπ᾿ αὐτόν αἱρέσεις ἔχουν κρατήσει ἀπό τήν μετάνοια μόνο μία ἀόριστἡ ἐξομολόγηση, πού τήν κάνουν ἀπευθείας στόν Θεό, χωρίς καμία ἐξομολόγηση ὡς μυστήριο καί χωρίς καμμία μυστηριακή μεσιτεία.
Παρότι οἱ προτεστάντες προφασίζονται ὅτι δέν χρειάζεται ἐξομολόγηση στόν ἄνθρωπο, ἀλλά ἀπευθείας ἐξαγόρευση στόν Θεό, ὅμως ἡ ἐξομολόγηση εἶναι κάτι φυσικό καί ἀναγκαῖο στήν ζωή τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι μία ἠθική θεραπευτική λεπτῆς ψυχολογίας. Αὐτή ἐλαφρώνει τήν ψυχή καί τά δάκρυα τῶν μετανοημένων προκαλοῦν τίς εὐεργεσίες αὐτῆς τῆς ψυχικῆς ἐλευθερίας καί ἀπαλλαγῆς ἀπό τήν δυσμένεια τῶν παθῶν.

Μεταφραστές : ἱερεύς π. Κυπριανός Στάϊκου, ρουμᾶνος καί μοναχός Δαμασκηνός Γρηγοριάτης

Τό κείμενο προέρχεται ἀπό τά ἀρχεῖα τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου, τόν ὁποῖον καί εὐχαριστοῦμε θερμά γιά τήν παραχώρηση τῶν ἀρχείων, ὅπως ἐπίσης εὐχαριστοῦμε καί τόν γέροντα τῆς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου πατέρα Γεώργιο Καψάνη γιά τήν εὐλογία καί τήν ἄδεια δημοσίευσης.



Ἐπιμέλεια κειμένου και πηγή στο Διαδίκτυο Ἀναβάσεις
Γιά νά διαβάσετε τα ὑπόλοιπα μέρη πατήστε Ἰλαρίων Φέλεα

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου