Άρθρο περί Ψαλτικής-Αθανασίου Βουγιουκλή

Μετά από μια θητεία και ενασχόληση σαράντα ετών με το αναλόγιο και την ψαλτική τέχνη θα ήθελα να εκφράσω με πολλή αγαθή προαίρεση κάποιες σκέψεις περί του "ορθώς ψάλλειν" εις τους ορθοδόξους ναούς γενικώς και κυρίως για τους νέους και φερέλπιδες ιεροψάλτες,πάντα φυσικά κατά την δική μου αντίληψη και οπτική των πραγμάτων... Σκοπός και προορισμός της ψαλτικής τέχνης,όπως οι πάντες γνωρίζουν,είναι ΕΝΑΣ ΚΑΙ ΜΟΝΑΔΙΚΟΣ: Να επενδύσει μέσω της κατάλληλης μελωδίας όλα αυτά τα θεόπνευστα εκκλησιαστικά κείμενα των μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας μας και εν συνεχεία να τα δώσει μελωδικώς επενδεδυμένα στο εκκλησίασμα υποβοηθώντας κατ'αυτόν τον τρόπο τους Χριστιανούς να επικοινωνήσουν με το Θείον κατά την διάρκεια της Θείας Λατρείας. Αυτό το ΑΞΙΩΜΑ θα πρέπει να έχει υπ'όψιν του ο ψάλλων και από αυτό θα πρέπει να διαπνέεται κάθε φορά που ανέρχεται στο αναλόγιο για να επιτελέσει το διακόνημά του. Η ψαλτική τέχνη ΔΕΝ προσφέρεται για κανενός άλλου είδους σκοπό,παρά μόνον για να συμβάλλει και να βοηθήσει τον πιστό Χριστιανό να ΠΡΟΣΕΥΧΗΘΕΙ. Αυτό βέβαια ακούγεται όμορφο στην θεωρία,αλλά ενίοτε συναντά τρομερές δυσκολίες στην πράξη.Αφήνω έξω από αυτές τις σκέψεις το γεγονός ότι δεν υπήρξε,δεν υπάρχει και απ'ότι φαίνεται ούτε πρόκειται να υπάρξει μέριμνα,στήριξη και ενδιαφέρον για την ψαλτική τέχνη από αυτούς τους "φορείς" που αυτονόητα θα έπρεπε να την στηρίξουν. Δυστυχώς η ψαλτική "βαδίζει" τον μοναχικό της δρόμο στηριζόμενη πάντα σε προσπάθειες των ίδιων των εκφραστών της. Ευτυχώς με την πρόνοια του Θεού υπάρχουν σε όλη την επικράτεια μεγάλοι ψάλτες και δάσκαλοι και πληθώρα αξίων,ταλαντούχων και χαρισματικών συναδέλφων που μοχθούν και εργάζονται καθημερινά για την διάδοση,απήχηση,καλλιέργεια και προαγωγή της ψαλτικής τέχνης σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους και ευρύτερα στην ελληνική κοινωνία. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να παράγονται συνεχώς νέες γενιές ταλαντούχων ανθρώπων με γνώση,κατάρτιση,παιδεία και,το κυριότερο,με αγάπη,όρεξη και μεγάλο μεράκι και ενδιαφέρον για την ψαλτική τέχνη. Παρ'όλα αυτά,και με δεδομένη την αποστολή της και σύμφωνα με το ζητούμενο του "ορθώς ψάλλειν",είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι σε επίπεδο κάποιων ψαλλόντων υπάρχουν διάφορα προβλήματα που έχουν να κάνουν με τα εξής:

 1)Λάθος τρόπος εκκίνησης ως προς τη μάθηση 

2)Λάθος αντίληψη και θεώρηση ως προς το τι επιτελούμε 

3)Πλημμελής ή και ανεπαρκής γνώση του όλου οικοδομήματος της ψαλτικής τέχνης και των κανόνων της. 

4)Ανεπάρκεια εγκυκλοπαιδικής μόρφωσης ώστε να γίνει κατανοητή,έστω στοιχειωδώς,η ΟΝΤΩΣ δύσκολη και δυσνόητη εκκλησιαστική γλώσσα 

5)Απουσία ακουσμάτων από γνήσιους εκφραστές του παραδοσιακού τρόπου ψαλμωδίας και 

6)Αδιαφορία σε ότι αφορά την επιπλέον κατάρτιση,αρκούμενοι στην ανούσια και άχαρη διαδικασία της "διεκπεραίωσης" κάθε Κυριακή και γιορτή. Πολλοί δε εκ των ψαλλόντων, προκειμένου να "καλύψουν" αυτές τις αδυναμίες,προβαίνουν σε "επίδειξη φωνητικών δυνατοτήτων" ασύστολα και ανεξέλεγκτα,με αποτέλεσμα να γίνεται ακόμη χειρότερη η εικόνα του ψάλλοντος.Οι φωνητικές δυνατότητες του ψάλλοντος αναδεικνύονται ΜΟΝΟΝ μέσα από την γνώση,την καλλιέργεια και τον σωστό τρόπο ψαλμωδίας σε όλα τα επίπεδα και ΟΧΙ με το τίποτα και το ανεξέλεγκτο. Η προσφερόμενη ψαλτική,ειδικά στην ύπαιθρο-λόγω και των πολλών επί μέρους προβλημάτων-,είναι σε ένα μεγάλο ποσοστό "ρηχή" και δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της Θείας Λατρείας. 

 Θέλοντας να συμβάλλω θετικά στην διαμόρφωση μιας νοοτροπίας και φιλοσοφίας περι του "ορθώς ψάλλειν",θα εκθέσω κάποιες κατευθυντήριες γραμμές,κατά την προσωπική μου αντίληψη και πείρα,που ίσως βοηθήσουν κάποιους νέους ιεροψάλτες στις αναζητήσεις τους. Το "ορθώς ψάλλειν" συνίσταται,κατά την προσωπική μου άποψη,μεταξύ πολλών άλλων,και στα εξής βασικά:

1) ΣΤΑΣΗ Η στάση του ψάλλοντος στο αναλόγιο πρέπει να είναι σοβαρή και όχι σοβαροφανής,ήρεμη,ευθυτενής,χωρίς συζητήσεις άσκοπες και να εμπνέει ιεροπρέπεια. Η δε προσοχή του ψάλλοντος δεν πρέπει να αποσπάται επ'ουδενί λογω και από τίποτα κατά την διάρκεια της διακονίας του.Το μόνο του μέλημα εκείνη την ώρα πρέπει να είναι πώς θα μπορέσει να ΚΑΛΟΨΑΛΛΕΙ,όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο Θρασύβουλος Στανίτσας. Επίσης,ο ψάλλων ΠΟΤΕ δεν εγκαταλείπει το αναλόγιό του κατά την διάρκεια των ακολουθιών.Παρατηρείται σε κάποιες περιπτώσεις η απρεπής εικόνα ψαλτών να κατεβαίνουν από το αναλόγιο και να μετακινούνται συνεχώς χωρίς ιδιαίτερο λόγο και αιτία.Η εικόνα αυτή είναι απαράδεκτη δια τον ψάλλοντα,τόσο απέναντι στο λειτούργημα που επιτελεί,όσο και απέναντι στο εκκλησίασμα το οποίο έχει μάτια και βλέπει την ασεβή αυτή στάση του ψάλλοντος. 

2) ΦΩΝΗ Η φωνή του ψάλλοντος πρέπει να εξέρχεται φυσική όπως ομιλεί,στρογγυλήμε καθαρά τα φωνήεντα και ευδιάκριτα τα σύμφωνα με το στόμα μισόκλειστο.Το πρωί,μετά τον εξάψαλμο, είναι γνωστόν τοις πάσι ότι πρέπει να ψάλλει για ένα διάστημα μαλακά και χαμηλά για να "ζεστάνει" την φωνή του και προοδευτικά "ανεβάζει στροφές".Αυτό βέβαια σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι περιφρονούμε τα ψαλλόμενα αυτού του διαστήματος.Άλλο χαμηλά και μαλακά και άλλο γρήγορα και αδιάφορα. Περίπου στην ώρα των καταβασιών η φωνή είναι έτοιμη να ψάλλει κανονικά.Έλεγε ο Πρίγγος σε κατ'ιδίαν συζητήσεις "αν πάτε πρωϊ στην Εκκλησία και ακούσετε τον ψάλτη να φωνάζει πάρτε δρόμο και φύγετε". Επίσης είναι ΛΑΘΟΣ ΜΕΓΑ να αλλοιώνουμε σκοπίμως την φωνή μας κατά την ψαλμωδία για να δείξουμε ότι έχουμε "βαριά,σέρτικη βυζαντινή φωνή". 

3) ΧΡΟΝΟΣ,ΧΡΟΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ,ΡΥΘΜΟΣ Ο χρόνος,η χρονική αγωγή και η ρυθμική αγωγή είναι η "ψυχή" του ψαλλομένου μέλους. Ψάλτης,όση καλλιφωνία και να διαθέτει,αν δεν είναι γνώστης και κάτοχος της μεγάλης τέχνης της χρονικής αγωγής ανά μάθημα,της ευρυθμίας του χρόνου και του "αέρα" που δίνει στα ψαλλόμενα ο "καλπασμός" της σωστής χρονικής αγωγής,ο ψάλτης αυτός φαντάζει "ΓΥΜΝΟΣ" και "ΛΑΠΑΣ" στα αυτιά ακροατών που γνωρίζουν καλά το αντικείμενο. Αλλά και σε όλο το μη μυημένο ακροατήριο δημιουργεί κούραση και κορεσμό μια φωνή,μελωδική μεν,αλλά ασύμμετρη. Μόνο ο συνδυασμός μελωδίας και ροής του χρόνου με ευρυθμία και χάρη καθηλώνει τον ακροατή. Για αυτόν τον λόγο το πατριαρχικό ύφος υπερέχει και είναι σημείο αναφοράς. Διότι πάλλεται και δονείται από την χάρη της ευρυθμίας του χρόνου,σε συνδυασμό με την μελωδία και την εκφορά του λόγου. Και ΜΟΝΟ η σωστή γνώση των κανόνων του χρόνου και της χρονικής αγωγής,σε συνδυασμό με την σωστή χρήση της αναπνοής,είναι ικανά να κάνουν έναν ψάλτη ΑΛΛΟΝ ΤΟΣΟΝ απ'ότι είναι,γιατί απλούστατα ο χρόνος με την μελωδία είναι ΑΡΡΗΚΤΑ δεμένο σύνολο. Αν κάτι απ'τα δυο χωλαίνει υπάρχει πρόβλημα. Εδώ να πούμε ότι πολλοί συγχέουν την ροή της χρονικής αγωγής με το να "χτυπούν" με στόμφο τις συλλαβές μία μία,πράγμα τελείως αντιαισθητικό και άγριο στο ακροατήριο. Ο χρόνος δεν είναι "χτυπητός>",με επιτήδευση. Ο χρόνος ρέει,είναι ΑΗΡ.Όσοι θέλουμε να εντρυφήσουμε στο κεφαλαιώδες αυτό θέμα δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτε άλλο παρά να ακούσουμε τον αείμνηστο ΑΡΧΟΝΤΑ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗ της ΜΤΧΕ ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟ ΣΤΑΝΙΤΣΑ σε όλα αυτά που μας άφησε πολύτιμη κληρονομιά. Αυτός είναι ο ΟΔΗΓΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ γι'αυτά τα θέματα,όπως και γενικότερα για την ψαλτική τέχνη. 

4) ΑΝΑΠΝΟΗ. Ένα άλλο μεγάλο και κεφαλαιώδες ζήτημα στην ψαλτική τέχνη που συμβάλλει καταλυτικά εις το "ορθώς ψάλλειν" είναι το θέμα της αναπνοής. Η σωστή και άνετη αναπνοή προσδίδει στα ψαλλόμενα μεγαλοπρέπεια και επιπλέον κύρος. Χωρίς ικανή αναπνοή χάνεται όλο το οικοδόμημα που δημιουργείται από την ωραία μελωδία και άλλα στοιχεία του ψάλλοντος. Η αναπνοή θα πρέπει να είναι μπόλικη,σωστά ξοδευόμενη και όχι "κοντή". Θα πρέπει,ειδικά στα αργοσύντομα και αργά μαθήματα να βγάζει ο ψάλλων όσο το δυνατόν μεγαλύτερες μουσικές φράσεις με όσο το δυνατόν λιγότερες αναπνοές. Αρκετοί από μας ψάλλουμε παίρνοντας αναπνοή σε κάθε τρεις-τέσσερις συλλαβές του κειμένου δίνοντας την εντύπωση στο ακροατήριο ότι πάσχουμε από δύσπνοια ή από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια,ενώ στην ουσία πρόκειται για μια άσχημη και κακιά συνήθεια στις περισσότερες των περιπτώσεων.Δικαιολογούνται φυσικά περιπτώσεις με παθολογικό πρόβλημα.Γενικά το ζήτημα της αναπνοής είναι σε έναν άνθρωπο με υγιές αναπνευστικό σύστημα θέμα ΕΞΑΣΚΗΣΗΣ και ΘΕΛΗΣΗΣ. Έλεγε ο Θρασύβουλος Στανίτσας "προτιμώ να ΣΚΑΣΩ,παρά να πάρω αναπνοή εκεί που δεν πρέπει". Τέλος,κατά την αναπνοή,ο ψάλλων δεν θα πρέπει να κόβει λέξεις,φράσεις και νοήματα στη μέση. 
5) ΣΩΣΤΟΣ ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΦΩΝΗΣ. Το φωνητικό "εργαλείο" στον άνθρωπο είναι ένας μηχανισμός,μέσω του οποίου παράγεται ο ήχος και εν προκειμένω η μελωδία. Εκτός από το δοθέν χάρισμα της καλλιφωνίας άνωθεν στον άνθρωπο,εναπόκειται από εκεί και μετά στον ίδιο να καλλιεργήσει,να πολλαπλασιάσει,να αναδείξει στο έπακρο και να ΔΙΑΦΥΛΑΞΕΙ το δοθέν εις αυτόν τάλαντον. Καλείται,χρησιμοποιώντας την γνώση,την λογική και την εμπειρία,να κάνει ΣΩΣΤΗ χρήση αυτού του θείου δώρου για να το διατηρήσει ακμαίο και για να μπορέσει αυτό να προσφέρει αυτά που δύναται να προσφέρει. Κάθε φωνή έχει ξεχωριστή έκταση,χροιά, ηχόχρωμα και ιδιοσυστασία.Θα πρέπει εν προκειμένω ο ψάλλων από νωρίς να αντιληφθεί και να κατανοήσει το εύρος των φωνητικών του δυνατοτήτων και μέσα σ'αυτό να προσπαθεί να κινηθεί μουσικά. Αυτό προϋποθέτει κατανόηση του φωνητικού μηχανισμού,γνώση της φώνησης και ΕΦΑΡΜΟΓΗ και ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ στην πράξη.Υπάρχουν στο διάβα του χρόνου περιπτώσεις αυθαιρεσίας των φωνητικών κανόνων,πράγμα το οποίο επέφερε ολέθρια αποτελέσματα στην φωνή των ανθρώπων αυτών.Η συστηματική και επί μακρόν παραβίαση ή ακόμα και "ΕΚΒΙΑΣΗ" των φωνητικών μας δυνατοτήτων και ορίων ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΑ είναι βέβαιον ότι μακροπρόθεσμα θα επιφέρει την τέλεια χρεοκοπία της φωνής. Ο περισσότερος κόσμος έχει την εντύπωση ότι η φωνή χρεοκοπεί κυρίως από τις διάφορες καταχρήσεις. Βεβαίως συμβάλλουν και οι καταχρήσεις στον εκφυλισμό της φωνής. Οι περισσότερες όμως περιπτώσεις φωνητικού εκφυλισμού οφείλονται στην μακροχρόνια ΚΑΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ,ΚΑΚΗ ΣΤΗΡΙΞΗ,στην άνευ ορίων ΕΚΒΙΑΣΗ ΠΡΟΣ ΚΡΑΥΓΗ της φωνής και,το χειρότερο,αυτό να γίνεται ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΣΩΣΤΗ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΣΤΗΡΙΞΗ. Ο ψάλτης που χρησιμοποιεί σωστά την φωνή του εντός των φωνητικών του ορίων και με σωστή αναπνευστική στήριξη καθηλώνει και ευχαριστεί το εκκλησίασμα. Η φωνή μας μάς καθοδηγεί σε κάθε βήμα κατά την διάρκεια της ψαλμωδίας. Άρκει να έχουμε τα "αυτιά" της λογικής για να την ακούσουμε. Άλλες φορές "διαμαρτύρεται" και μας φωνάζει "προστάτεψέ με" και άλλες φορές μας φωνάζει "τώρα πετάω,γιατί δεν το εκμεταλλεύεσαι;;;". Ο σωστός χειρισμός της φωνής είναι τελικά μια ψυχοσωματική διεργασία. Υπάρχουν ενίοτε περιπτώσεις ψαλλόντων,οι οποίοι,έχοντας ως πρότυπο κάποιον μεγάλο ψάλτη,προσπαθούν να εκτελέσουν κάποιο μάθημα που άκουσαν από αυτόν στην βάση που το εκτέλεσε ο ίδιος. Αν η φωνή του ψάλλοντος είναι του ιδίου εύρους έχει καλώς. Αν όμως οι δυνατότητες είναι λιγότερες,το μόνο που καταφέρνει ο ψάλλων είναι να "στραπατσάρει" τον λαιμό του,να ξεφωνίζει,να κάνει "κοκκορακια>> και εν τελει να εκτιθεται ανεπανορθωτα απεναντι στο εκκλησιασμα. Σ αυτες τις περιπτωσεις πρεπει να λειτουργει στον ψαλλοντα η διακριση η συνεση και η αυτογνωσια. Ο ταδε μεγαλος ψαλτης πηρε την συγκεκριμενη βαση γιατι ΚΑΤΙ ΗΞΕΡΕ. Οφειλουμε και εμεις να ξερουμε ΚΑΤΙ και αναλογως να πορευομαστε. Για τον λογο αυτο <<θεριζουν>> οι πολυποδες οι καλλοι και τα οζηδια στις φωνητικες χορδες πολλων που ασχολουνται με την φωνηση με συνεπεια τα συνεχη χειρουργεια. Ολα αυτα οδηγουν αρκετες φορες σε παρεση δηλαδη ΑΤΟΝΙΑ των φωνητικων χορδων με σταδιακη χρεοκοπια της φωνης. Εδω θα πρεπει να ΤΟΝΙΣΘΕΙ οτι στην αποδοση και συνολικη αξιολογηση του ψαλλοντος μεγαλυτερη σημασια δεν εχει το ΠΟΣΟ ΨΗΛΑ η χαμηλα εκτεινεται η φωνη του αλλα το ΤΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ διαθετει στην συγκεκριμενη εκταση που κινειται. Μπορει καποιος ψαλτης να διαθετει σχετικα μικρο ευρος φωνητικης εκτασης αλλα να ειναι τοσο ΜΑΓΙΚΕΣ οι νοτες που βγαζει στην συγκεκριμενη εκταση που να τον καθιστουν ΜΕΓΙΣΤΟ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ. Και μπορει επισης καποιος αλλος να διαθετει απεριοριστη εκταση αλλα η μελωδια η μουσικοτητα και οι νοτες που βγαζει να ειναι ανεπαρκεις και χαμηλης ποιοτητος απο πλευρας μελωδικοτητας που να μην συγκινουν κανεναν.. Συνεπως το ΑΠΑΝ στην αποδοση του ψαλλοντος ειναι Η ΜΕΛΩΔΙΑ και μετα ολα τα αλλα. Συνηθιζε να λεει ο ΜΕΓΑΣ Στανιτσας..... <<φαγητα υπαρχουν πολλα και καλα. Ικανους ΣΕΡΒΙΤΟΡΟΥΣ χρειαζομαστε>>. Και καποια πραγματα τεχνικης φυσεως. Για να ψαλλουμε εκπνεουμε σχεδον ολον τον αερα που εχουμε στα πνευμονια μας και μ αυτον τον λιγο που μας εχει απομεινει ψαλλουμε. Ειναι υπεραρκετος. Το αντιθετο κανει ζημια και στη φωνη και στους πνευμονες. Επισης ΠΟΤΕ δεν βγαζουμε την φωνη μας οταν την συγκεκριμενη στιγμη εχουμε ταση ρεψιματος. Περιμενουμε λιγο να περασει και μετα συνεχιζουμε και ας καθηστερησουμε λιγο. Επισης πρεπει να αποφευγουμε το στιγμιαιο βηξιμο την ωρα που ψαλλουμε. Δημιουργει ερεθισμο των χορδων και φερνει το αντιθετο αποτελεσμα απο το επιδιωκομενο. Ενα επισης ΚΕΦΑΛΑΙΩΔΕΣ ζητημα που απτεται της σωστης χρησης της φωνης ειναι το μεγαλο θεμα της επιλογης των τονικων βασεων που καλειται να επιλεξει ο ψαλλων κατα την διαρκεια των ιερων ακολουθιων. Προκειται για αλλη μια ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΧΝΙΚΗ απο την χρηση της οποιας ο ψαλλων η θα δημιουργησει ατμοσφαιρα σωστης αποδοσης μελωδιας και κατανυξεως με αλωβητη την φωνη του η απο την αλλη θα δημιουργησει ατακτες φωνασκιες αγχωδεις καταστασεις φωνητικη και ψυχικη υπερκοπωση στον εαυτο του <<κοκκορακια>> λογω αδυναμιας της φωνης να ανταπεξελθει με αποτελεσμα ολο αυτο να δημιουργει στο εκκλησιασμα συναισθηματα αγχους δυσφοριας οικτου και απαξιωσης για τον ψαλλοντα ΣΥΝ τις καταστροφικες συνεπειες στην φωνη του. Τα δεδομενα που πρεπει να λαμβανονται υπ οψιν απο τον ψαλλοντα στον καθορισμο των τονικων βασεων σε οποιαδηποτε στιγμη πρεπει ΠΑΝΤΑ να ειναι 1 Φωνητικη εκταση του ψαλλοντος πανω κατω 2 Φωνητικη εκταση του μαθηματος πανω κατω οπως και ΒΑΘΜΟΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ. 3 Ηχητικες ΚΑΙ ΟΧI ΜΟΝΟΝ συνθηκες που επικρατουν στον χωρο την συγκεκριμενη στιγμη και 4 Φωνητικη κατασταση του ψαλλοντος ΕΚΕΙΝΗ ΤΗΝ ΔΕΔΟΜΕΝΗ ΣΤΙΓΜΗ Εκτιμωντας ολα αυτα τα δεδομενα γρηγορα θα πρεπει ο ψαλλων να παρει την καταλληλη για την περισταση βαση <<καλυπτομενος>> για ολες τις εκδοχες. Γενικα η πειρα διδασκει οτι πρεπει να αφηνουμε καποια φωνητικα περιθωρια εναν με δυο τονους πανω και κατω στην εκταση μας οταν ψαλλουμε για να μπορουμε να κινηθουμε πιο ανετα και ξεκουραστα στο μαθημα και να κανουμε ΕΡΜΗΝΕΙΑ κατα τον Κωνσταντινο Πριγγο. Στο σημειο αυτο θα ηθελα να κανω μια ιδιαιτερη αναφορα στo λεγομενo ΔΙΑΠΑΣΩΝ και την χρηση του. Το διαπασων η σφυριχτρακι χρησιμευει στον ψαλτη για να του δινει εναν σταθερο τονο συνηθως τον ΛΑ η ΚΕ βασει του οποιου αυτος θα βρει την βαση που θελει να παρει για να ψαλλει το οποιοδηποτε τροπαριο στον οποιοδηποτε ηχο. Ειναι οντως ενα βοηθητικο μεσον για τον ψαλτη ειδικα στα αρχικα του βηματα και μεχρι καποιο χρονικο διαστημα οπου δεν υπαρχει η εμπειρια η αντιληψη και κυριαρχει η ανασφαλεια. Μετα ομως απο ενα ευλογο χρονικο διαστημα αποκτωντας ο ψαλτης την εμπειρια την αντιληψη και την αυτοπεποιθηση στο αναλογιο θα πρεπει κατα την γνωμη μου να ξεφορτωθει το διαπασων διοτι μαλλον ΚΑΚΟ θα του κανει αν εξακολουθησει και το χρησιμοποιει για μια ζωη. Κι αυτο γιατι το διαπασων θα του ειναι σαν μια μορφη εξαρτησης . Ο ψαλτης απο ενα σημειο και επειτα θα πρεπει να πορευεται με τη φωνη του να <<ζημωνεται>> με τους ηχους τις εναλλαγες των ηχων των γενων των συστηματων των ειδων των μελων των τροπαριων των παραχορδων των μεταβολων των μεταθεσεων και γενικα με ολο αυτο το οικοδομημα της ψαλτικης τεχνης ουτως ωστε να το καταλαβει να το αντιληφθει και να το προσαρμοσει στην φωνη του ΧΩΡΙΣ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ. Να το κανει κτημα του ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ. και να παζει στα δαχτυλα του τις βασεις. Οι βασεις στην ψαλτικη δεν ειναι ΣΤΑΤΙΚΕΣ και ΤΥΠΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ. Ποικιλουν αναλογα με το μαθημα και την φωνητικη κατασταση του ψαλλοντος. Δυστυχως αρκετοι το διαπασων το εχουν για προεκταση του χεριου τους στο αναλογιο. Χτυπημα η σφυριγμα σε καθε αλλαγη τροπαριου η ηχου καθε 3 λεπτα με αποτελεσμα να δινουν την εικονα στο εκκλησιασμα οτι περισσοτερο ασχολουνται με την χρηση του διαπασων παρα με την ψαλμωδια αυτη καθ αυτη. Το διαπασων προσφερει ουσιαστικη βοηθεια ΜΟΝΟ στα αρχικα σταδια του ψαλλοντος Εκει που ειναι απαραιτητο ειναι στις συναυλιες και χορωδιακες εκτελεσεις για να συγχρονιζονται ολοι οι χορωδοι και φυσικα στις διαφορες ηχογραφησεις. Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ στο ζητημα της τοποθετησης της στηριξης και του χειρισμου της φωνης ειναι αναμφισβητητα ο ΑΡΧΩΝ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗΣ κ. ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΤΑΛΙΑΔΩΡΟΣ του οποιου ο λαρυγξ πρεπει να γινει αντικειμενο μελετης και ερευνας απο τους ειδικους και απο τους ασχολουμενους με την ψαλτικη τεχνη και την φωνηση. Σε ηλικια σημερα 90 ετων παραμενει ΦΩΝΗΤΙΚΑ ΑΛΩΒΗΤΟΣ. λαμβανομενης υπ οψιν βεβαιως και της ενενηκονταετους φυσικης βιολογικης φθορας. 6 ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ. Το ζητημα αυτο ειναι και το ΜΕΓΑΛΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ για την ψαλτικη τεχνη και τον ψαλτη. Αποτελει την ΤΕΛΕΙΩΣΗ του ψαλτου. Και οταν μιλαμε για ερμηνεια δεν εννοουμε καποιες θεατρινιστικες καταστασεις σε στυλ Αρχαιας τραγωδιας. Δεν προσφερεται η ψαλτικη για τετοιες καταστασεις. Η ψαλτικη δεν ειναι Θεατρο με κινησεις των χεριων <<συντριβες>> <<σπαραγμους>> και <<λυγμους>>. που <<βαφτιζονται>> ερμηνευτικη δυνατοτητα. Ουτε ειναι η αψογη αποδοση της εντεχνης πλευρας του κομματιου η οποια βεβαιως παιζει πολυ σπουδαιο ρολο. Αλλα αυτο ειναι η ΕΚΤΕΛΕΣΗ. Δυστυχως ορισμενοι καπως ετσι αντιλαμβανονται το ζητημα ερμηνεια Η ερμηνεια στην ψαλτικη προυποθετει κατ αρχας να κατανοησουμε το εκαστοτε εκκλησιαστικο κειμενο που καλουμεθα να ψαλλουμε. Να το κατανοησουμε 1ον εγκυκλοπαιδικα και 2ον Θεολογικα. Αυτο προυποθετει συνεχη τριβη με τα εκκλησιαστικα κειμενα και εν γενει με την εκλλησιαστικη γλωσσα. Μονον ετσι κατανοοντας εννοιολογικα και θεολογικα το οποιο κειμενο θα μας δοθει η δυνατοτητα να κανουμε καποιες προσεγμενες ερμηνευτικες παρεμβασεις με επιτυχια κατα την αποδοση. Αυτο ομως για να επιτευχθει πρεπει να ειμαστε <<ερωτευμενοι>> με τα εκκλησιαστικα κειμενα. Αναφερει ο Αρχων Χαριλαος Ταλιαδωρος οτι για να συγκινησει ο ψαλτης το εκκλησιασμα θα πρεπει πρωτιστως να συγκινηθει ο ΙΔΙΟΣ με αυτο που ψαλλει. Μονον ετσι θα περασει το αποτελεσμα στο ακροατηριο. Εξεταζοντας το ζητημα παρατηρουνται καποια πραγματα. Αρκετοι ψαλλοντες κατα την ψαλμωδια αναλωνονται στο να δινουν περισσοτερη σημασια σε τεχνικα τερτιπια και μπιχλιμπιδια του μουσικου κειμενου οχι και τοσο μεγαλης σημασιας για την ουσια του μαθηματος. Π.χ ενα <<Δοξα Πατρι...>> ειτε απλα το πει καποιος ειτε τραβωντας το δυο λεπτα δεν εχει κανενα νοημα επι της ουσιας. Αυτο που μετραει ειναι η αποδοση του δοξαστικου που ερχεται. Δηλαδη βλεπουμε το δενδρο και χανουμε το δασος. Και δυστυχως πολλες φορες το κειμενο υφισταται και ΠΑΡΕΡΜΗΝΕΙΑ αντι για ερμηνεια απο διαφορους που αντιλαμβανονται τελειως αντιθετα την εννοια του κειμενου σε ορισμενες φρασεις. Χαρακτηριστικη περιπτωση ειναι αυτη που <<καυτηριαζε>> πολλακις ο Θρασυβουλος Στανιτσας σχετικα με την φραση του στιχηρου του Πασχα << Τι θρηνειτε τον αφθαρτον ως εν φθορα....>>. και συγκεκριμενα στην φραση....<<Τι θρηνειτε? Εδω ελεγε ο Στανιτσας << ο αγγελλος στην ουσια λεει στις γυναικες ΜΗΝ ΚΛΑΙΤΕ υπονοοντας εμμεσως πλην σαφως οτι ΑΝΕΣΤΗ αρα εχουμε ΧΑΡΑ και οχι λυπη και καποιοι ΑΝΟΗΤΟΙ καθονται και << ΚΛΑΙΝΕ >> πεντε λεπτα στο Θρηνειτε>>. Κλασσικη περιπτωση παρερμηνιας και αλλοιωσης του νοηματος του κειμενου. Πρεπει κατα την γνωμη μου να βλεπουμε << ΠΙΟ ΑΝΟΙΧΤΟ >> ΚΑΙ το εκκλησιαστικο κειμενο αλλα ΚΑΙ το μουσικο κειμενο βγαζοντας ενα ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΔΥΟ και αυτο να το βγαζουμε στην αποδοση ΤΟΝΙΖΟΝΤΑΣ καποιες λεξεις και καποιες φρασεις κλειδια με μια δυναμικη δινοντας την αναλογη βαρυτητα και εμφαση παντα με την δεουσα σοβαροτητα και ΟΧΙ να βλεπουμε το κομματι <<μυωπικα>> συλλαβη συλλαβη και νοτα νοτα αναδεικνυοντας ΜΟΝΟΝ καποια τεχνικα στοιχεια. Συλλαβη συλλαβη και νοτα νοτα το μονο που καταφερνουμε ειναι να κανουμε ΑΠΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ οπως στο Αλφαβηταρι του Δημοτικου σχολειου. ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ στο ζητημα της ΙΕΡΟΠΡΕΠΟΥΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ των εκκλησιαστικων κειμενων και που κατα την γνωμη μου θα επρεπε ολοι να εντρυφησουμε ως προς τον τροπο προσεγγισης ειναι ο ΑΡΧΩΝ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗΣ κ. ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΤΑΛΙΑΔΩΡΟΣ . 7 ΑΚΟΥΣΜΑΤΑ Τα ακουσματα ειναι καθοριστικος παραγων στην μετεπειτα πορεια του ψαλτου και ουσιαστικα του διαμορφωνουν το ψαλτικο DNA. Ενας νεος ψαλτης που ξεκινα την ιεροψαλτικη του πορεια και ειδικα σημερα με την δυνατοτητα που παρεχει το ιντερνετ <<βομβαρδιζεται>> απο καθε ειδους ακουσματα. Χωρις πολλες επεξηγησεις και αναλυσεις διοτι ειναι <<ευαισθητο θεμα>> αποψη μου ειναι οτι θα πρεπει να εχουμε σαν οδηγο οτι μας εχει παραδωθει ηχητικα ΚΥΡΙΩΣ απο τους μεγαλους πρωτοψαλτας του Οικουμενικου Πατριαρχειου. του εικοστου αιωνος οπως και τους μεγαλους Θεσσαλονικεις πρωτοψαλτας.

Επισης ενα ζητημα το οποιο τεινει να καταστει << ΠΛΗΓΗ >> ειδικα τα τελευταια χρονια κυριως απο τους νεους ιεροψαλτες ειναι το ζητημα της εκτυπωσης μεσω Ιντερνετ της τυπικης ταξεως των διαφορων Ακολουθιων προς << διευκολινση >> τους. Αυτη η τακτικη της << ευκολης τροφης με το κουταλακι στο στομα >> δημιουργει στην ουσια μια << ΑΝΑΠΗΡΙΑ >> στον ψαλτη σε οτι αφορα τις γνωσεις του σε θεματα τυπικου διοτι επαναπαυεται εχοντας την ευκολη <<λυση>> και δυστυχως ειναι στην ουσια τραγικα ασχετος και ακαταρτιστος στην ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΓΝΩΣΗ του Τυπικου. Θα πρεπει ΑΜΜΕΣΑ οσοι εφαρμοζουν αυτη την τακτικη να <<πεταξουν αυτες τις πατεριτσες>> και να αρχισουν να μελετουν ΣΩΣΤΑ και σε ΒΑΘΟΣ τα θεματα του Τυπικου. Μονον κατ αυτον τον τροπο θα μπορουν να ειναι ΑΥΤΑΡΚΕΙΣ στα αναλογια τους χωρις <<μπαστουνια και πατεριτσες>>. Και κατι τελευταιο που εχει να κανει με το <<ορθως ψαλλειν>>. Πολλοι εχουν την ταση να ψαλλουν τα πρωινα τροπαρια απο το << Θεος Κυριος.... και μεχρι περιπου τις Καταβασιες στο ποδι και γρηγορα χωρις ιδιαιτερη επιμελεια και ενδιαφερον σαν να θελουμε να τα ξεφορτωθουμε. Ας ακουσουμε τον ΜΕΓΑ Θρασυβουλο Στανιτσα ο οποιος εχοντας την μεγαλη αισθηση ευθυνης της παραδοσεως που κουβαλουσε απεδιδε αυτα τα πρωινα τροπαρια με την ιδια επιμελεια καλλιεπεια ενδιαφερον και ορεξη και ισως και με ακομη μεγαλυτερη συνεπεια. Δεν υπαρχουν τροπαρια στην Θεια Λατρεια ευτελη και προνομιουχα. Τα ΠΑΝΤΑ θα πρεπει να αντιμετωπιζονται απο τον ψαλλοντα με το ιδιο ενδιαφερον ζηλο και επιμελεια. Τελος θα πρεπει καθε φορα που ανερχομαστε στο αναλογιο να ξερουμε για ΠΟΙΟΝ και σε ΠΟΙΟΝ ψαλλουμε ΠΟΥ ψαλλουμε ΠΩΣ ψαλλουμε και ΓΙΑΤΙ ψαλλουμε. Αυτες ηταν καποιες σκεψεις μου περι του <<ορθως ψαλλειν>> που καλοπροαιρετα εκθετω με την ελπιδα να προβληματισω καποιους νεους ιεροψαλτες πανω σ αυτα τα βασικα θεματα του ιεροψαλτικου λειτουργηματος.

Φλώρινα 4 Αυγούστου 2015
Αθανάσιος Βουγιουκλής